Vught

De hypotheekrente bij sommige banken is nu negatief. Wie geld leent, krijgt er dus geld bij. Dat zou socialisten tevreden moeten stemmen want eindelijk is kapitaal niet langer rendabel. Toch wordt de ongelijkheid groter, en zijn er steeds meer mensen die de huur niet meer kunnen betalen. Hoe zit dat?

Volgens de gangbare economische modellen is er een verband tussen (milde) inflatie en economische groei. Sommige economen denken dit verband zelfs in decimalen kunnen uit te drukken. Die zeggen dan zoiets als: “bij een inflatie van 1,8% is er een economische groei van 2%”.

In de gangbare modellen kun je de economie een duwtje geven door, bijvoorbeeld, directe belastingen te zetten in indirecte belastingen. Ruwweg komt dit neer op het verlagen van de belasting op inkomen (inkomstenbelasting) en het verhogen van de belasting op consumptie (omzetbelasting/BTW, assurantiebelasting, accijnzen). Dat idee is voor bij Tilburgse economen populair. De redenering is als volgt:

Wie een beetje voorzichtig is, zal elke maand iets in de portemonnee over willen houden. Zeg 20 euro. Als je een werknemer door het verlagen van het tarief aan inkomenstenbelasting 100 euro extra in de portemonnee geeft, zal die zich ‘rijk’ voelen, en die extra 100 euro lekker snel uitgeven. 20 euro reserve is immers genoeg. Vanwege die extra ‘koopkracht’ kunnen de prijzen dus een beetje stijgen. Als de prijzen een beetje meer stijgen dan het plukje BTW-verhoging, komt er ergens in de keten een plukje extra winst. Daar kan dan een investering van gedaan worden. Tegen de tijd dat de werknemers door hebben dat hun reele koopkracht door deze truc eigenlijk is gedaald, hebben ze een salarisverhoging gekregen die soms nog wat hoger is dan de inflatie, en is hun koopkracht dus toch nog reeel gestegen.

Enzovoorts, enzovoort, totdat iedereen zich een villa met personeel kan permitteren.

En toen was er, officieel in 2008, dan die financiele crisis. Sindsdien pompen de centrale banken in de V.S. en Europa maandelijks miljarden in de economie om een beetje inflatie te creeren, en verlagen ze de rente eindeloos opdat kapitaal op papier zo weinig waard wordt dat iedereen alles over de balk zou moeten gaan gooien. Dat middel werkt niet. Het werkt zo slecht dat de voorzitters van centrale banken al gaan juichen als ze na een ‘kwantitatieve verruiming’ van 1 biljoen per jaar de inflatie 0,5% bedraagt. Dat die inflatie het gevolg is van een duurder geworden import, moeten ze dan nog wegmoffelen in de bijlagen van hun rapporten.

Waarom werkt die ‘kwantitatieve verruiming’ niet?

De gangbare modellen werken alleen als er aan (tenminste) twee voorwaarden voldaan is. De eerste voorwaarde is dat (bijna) alle consumenten manouvreerruimte hebben. Dat wil zeggen: voordat de inflatie met zo’n truc kunstmatig wordt opgepompt, moeten de (meeste) consumenten elke maand 20 euro of zo overhouden in de portemonnee. De tweede voorwaarde is dat de mensen extraatje dat ze er netto bijkrijgen gaan consumeren. Ze moeten die extra 100 euro niet in een spaarpot gaan stoppen.

Voor de huidige (westerse) economieen geldt dat niet voldaan is aan deze twee voorwaarden. Er is een behoorlijk grote groep consumenten die maandelijks geen rooie cent overhouden maar eigenlijk al jaren verlies draaien. Krijgen die consumenten er wat netto bij, dan gaat dat niet naar extra consumptie maar wordt er afgelost of wordt er juist op tijd een rekening betaald. En dan is er een behoorlijke grote groep consumenten die maandelijks behoorlijk veel overhoudt, maar die reserves al jaren lang niet gebruikt voor extra consumptie. Die sparen dat voor hun pensioen, gebruiken dat geld om schulden van de kinderen af te lossen, of verbrassen het in het buitenland of in een duister circuit waarvan de geldstromen zwart of grijs zijn.

Door de ‘crisis’ van 2008 is iedereen – rijk of arm – zich natuurlijk kapot geschrokken. De armeren konden niet anders dan schrikken. Die kwamen maandelijks al 20 of 100 euro te kort, dus die zouden niets hebben kunnen doen ook al had de ECB maandelijks 20 of 100 euro netto op hun rekening gestort. De rijkeren hadden meer manouvreerruimte. Die konden nog wat extra gaan sparen. En dat hebben ze massaal gedaan. Niet op gewone spaarrekeningen, want de rente op spaarrekeningen is natuurlijk belachelijk laag. Nee, ze hebben hun ‘balanspositie’ verbeterd door te beleggen in aandelen Facebook of AliBaba of huizen op te kopen van de wat minder rijken die hun hypotheek niet meer konden opbrengen. En de tussengroep – van mensen die nog net wat over hadden maar ook niet zoveel dat ze een extraatje meteen zouden gaan uitgeven – die zijn massaal naar de hypotheekadviseur gelopen om hun hypotheek over te sluiten want nu was de rente zo laag dat je ‘een dief van de eigen portemonnee’ zou zijn als je NIET over zou sluiten. Voor de meeste van die oversluiters geldt dat ze de kosten van de boeterente er pas over een jaar of vijftien uit hebben, maar mensen die elke maand wat over hebben hebben nooit veel reden gehad om goed te leren rekenen.

En zo hebben we nog steeds geen inflatie maar zijn de prijzen voor koopwoningen toch weer lekker aan het stijgen. Nog een jaar of vijf, zes zo voortgaan, en kapitaal is weer rendabel geworden.

De pogingen van de centrale banken om de inflatie kunstmatig op te pompen heeft een prijs. Die wordt betaald door degenen waarvan de lonen niet krachtens een CAO voor de inflatie gecorrigeerd worden. Voor deze groep stijgen de prijzen reeel. Van de 100 euro die ze er ‘netto’ bij hebben gekregen, moeten ze op termijn een rekening betalen die 120 euro hoger is dan voorheen. In Nederland zit de reele prijsstijging vooral in de huurprijzen. Het Nederlandse kabinet laat de huren stijgen met percentages boven de inflatie. Soms zegt het kabinet dat dat nodig is om het zgn. ‘scheefwonen’ tegen te gaan. Uit de beleidsnotities spreekt een ander doel: de huren in de sociale sector moeten omhoog op de prijzen van koopwoningen te laten stijgen. Koopwoningen moeten weer een beleggingsobject worden.

Deze strategie is economisch misschien haalbaar. Sociaal is het een riskante aanpak. De groep huishoudens waarvan de inkomens niet gecorrigeerd wordt voor inflatie is in Nederland en andere Europese landen de laatste decennia fors gestegen. Traditioneel hebben werklozen, arbeidsongeschikten en AOW-ers last van dit soort geintjes. Daarnaast geldt het voor zzp-ers, oproepkrachten, ‘zwartwerkers’, en natuurlijk ook voor mensen die op papier niet in Nederland zijn maar hier wel voor 2 euro bruto per uur of zo de pijpen in de havens schoonspuiten. Ruw geschat: ongeveer twee miljoen huishoudens in Nederland zullen, als de inflatie straks daadwerkelijk gaat oplopen, danig in knel komen te zitten.

Theo van Rhein